Lęk społeczny (fobia społeczna)

Lęk społeczny to jedno z najczęściej występujących zaburzeń lękowych, które może wpływać na życie osobiste i zawodowe wielu osób. Wywołuje silny strach przed sytuacjami społecznymi, w których możliwa jest ocena lub krytyka ze strony innych ludzi. Dla wielu osób, codzienne interakcje – od rozmów z kolegami po wystąpienia publiczne – stają się źródłem ogromnego stresu i niepokoju. W tym artykule przyjrzymy się bliżej, czym jest lęk społeczny, jakie są jego objawy oraz jak psychoterapia w nurcie psychodynamicznym oraz poznawczo-behawioralnym może pomóc się z nim uporać. 

Lęk społeczny (fobia społeczna) – co to jest i jak się objawia

Lęk społeczny, znany również jako fobia społeczna, to zaburzenie lękowe charakteryzujące się intensywnym, przewlekłym i uporczywym lękiem przed sytuacjami społecznymi lub wystąpieniami publicznymi, które mogą prowadzić do oceny przez innych ludzi. Osoby z lękiem społecznym obawiają się, że będą oceniane negatywnie, zawiodą lub będą się zachowywać w sposób, który wywoła wstyd i upokorzenie. Lęk ten jest na tyle poważny, że może znacząco wpłynąć na codzienne funkcjonowanie i relacje interpersonalne.

Objawy lęku społecznego mogą mieć charakter zarówno psychiczny, jak i fizyczny. Jest to przewlekły, uporczywy lęk przed sytuacjami społecznymi, które mogą prowadzić do oceny przez innych, np. wystąpienia publiczne, spotkania towarzyskie czy rozmowy kwalifikacyjne w połączeniu z przekonaniem, że będzie się ocenianym negatywnie, krytykowanym lub odrzuconym. Osoby doświadczającej fobii społecznej w kontakcie ze stresorem odczuwają strach przed upokorzeniem, zawstydzeniem lub popełnieniem gafy w towarzystwie innych ludzi.

Objawy somatyczne obejmują przyspieszone bicie serca lub uczucie kołatania serca, nadmierną potliwość, drżenie rąk, nóg lub innych części ciała, uczucie zawrotów głowy lub oszołomienia, uczucie duszności lub trudności z oddychaniem, suchość w ustach, uczucie nudności czy nawet wymioty w sytuacjach stresowych.

Fobia społeczna zazwyczaj powoduje objawy behawioralne takie jak unikanie sytuacji społecznych, które wywołują lęk, co może prowadzić do izolacji społecznej, chęć ucieczki lub uniknięcia sytuacji, które mogą wywołać lęk, np. opuszczanie spotkań czy rezygnowanie z ważnych wydarzeń.
Konsekwencją doświadczania lęku społecznego jest często negatywne postrzeganie siebie i niska samoocena związana z obawą przed oceną innych. Może być połączone z uczuciem beznadziejności i bezsilności w związku z trudnościami w radzeniu sobie. Mogą pojawić się nawet objawy depresyjne, takie jak przewlekły smutek, przygnębienie i brak motywacji.

Diagnostyka lęku społecznego

Lęk społeczny jest diagnozowany na podstawie objawów oraz ich wpływu na funkcjonowanie codzienne. W diagnostyce klinicznej ważne jest, aby objawy trwały co najmniej 6 miesięcy i były na tyle intensywne, że utrudniają codzienne funkcjonowanie i relacje z innymi.
W przypadku podejrzenia lęku społecznego zaleca się konsultację z psychologiem lub psychiatrą, którzy mogą przeprowadzić dokładną ocenę i zaproponować odpowiednie leczenie, takie jak terapia psychodynamiczna lub poznawczo-behawioralna (CBT), farmakoterapia lub inne formy wsparcia terapeutycznego.

Psychoterapia psychodynamiczna lęku społecznego

Psychoterapia psychodynamiczna zakłada, że lęk społeczny może wynikać z nieświadomych konfliktów wewnętrznych. W ujęciu psychodynamicznym, lęk społeczny może być skutkiem konfliktów między różnymi częściami naszej osobowości, takich jak superego oraz ego. Osoby z lękiem społecznym mogą mieć wewnętrzne przekonania o własnej nieadekwatności lub obawę przed negatywną oceną, które są wynikiem nieświadomych konfliktów z normami i wartościami przekazywanymi przez rodziców lub inne znaczące osoby w ich życiu.

Nurt psychodynamiczny kładzie duży nacisk na wczesne doświadczenia życiowe i ich wpływ na rozwój osobowości. Lęk społeczny może mieć korzenie w dzieciństwie, gdzie doświadczenia takie jak nadmierna krytyka, brak akceptacji lub nadmierne wymagania mogą wpłynąć na sposób, w jaki jednostka postrzega siebie w relacjach społecznych. Dzieci, które były narażone na surowe lub krytyczne uwagi, mogą rozwijać przekonanie o swojej bezwartościowości, które później objawia się w postaci lęku przed oceną społeczną.

Również relacje rówieśnicze w dzieciństwie i adolescencji mogą mieć wpływ na rozwój lęku społecznego. Przeżywanie sytuacji, w których jednostka czuła się odrzucona lub wykluczona przez rówieśników, może wpłynąć na dalsze obawy związane z oceną społeczną i interakcjami z innymi ludźmi.

Jednym z kluczowych mechanizmów stosowanych przez osoby z lękiem społecznym jest unikanie. W psychologii psychodynamicznej, unikanie jest rozumiane jako sposób ochrony siebie przed emocjami i sytuacjami, które są zbyt trudne do zniesienia. Osoby z lękiem społecznym często unikają sytuacji, które mogłyby wywołać ich obawy, co prowadzi do izolacji i utraty możliwości rozwoju umiejętności społecznych.

Projekcja jest mechanizmem obronnym, który może być obecny w lęku społecznym. Projekcja polega na przypisywaniu własnych negatywnych uczuć i myśli innym osobom. W kontekście lęku społecznego, osoba może obawiać się, że inni będą jej oceniać, podczas gdy w rzeczywistości to ona sama ma krytyczne myśli o sobie.

Psychoterapia psychodynamiczna skupia się na odkrywaniu nieświadomych konfliktów i przekonań, które mogą leżeć u podstaw lęku społecznego. Terapeuta pomaga pacjentowi zrozumieć, jak wczesne doświadczenia i wewnętrzne konflikty wpływają na jego obecne zachowania i obawy. Analiza tych aspektów może pomóc pacjentowi w lepszym zrozumieniu swoich lęków i znalezieniu sposobów na ich przezwyciężenie. Terapeuta może też pomóc pacjentowi rozpoznać i zrozumieć, jak mechanizmy takie jak unikanie czy projekcja wpływają na jego życie. Zmiana sposobu, w jaki pacjent radzi sobie z trudnymi emocjami i sytuacjami, może prowadzić do zmniejszenia lęku społecznego.

Bardzo istotna w psychoterapii psychodynamicznej jest relacja między terapeutą a pacjentem. Terapia oferuje bezpieczne środowisko, w którym pacjent może eksplorować swoje obawy i trudności związane z relacjami społecznymi. Dobre relacje z terapeutą mogą modelować zdrowe wzorce interakcji i wspierać pacjenta w rozwijaniu pewności siebie i umiejętności społecznych.

W psychoterapii psychodynamicznej szczególną uwagę zwraca się na rozwój „Ja” (self), czyli na to, jak jednostka postrzega siebie oraz swoje miejsce w świecie społecznym. Lęk społeczny może być związany z zaburzeniami w kształtowaniu pozytywnego obrazu siebie. Terapeuta pomaga pacjentowi odkryć i zrozumieć źródła niskiej samooceny oraz niepewności. Zrozumienie, jak wczesne relacje i doświadczenia kształtowały samoocenę, pozwala na pracę nad budowaniem bardziej pozytywnego i autentycznego obrazu siebie.

Psychoterapia psychodynamiczna, poprzez pracę nad nieświadomymi przekonaniami i mechanizmami obronnymi, może pomóc w przezwyciężeniu lęku społecznego i poprawie jakości życia osób cierpiących na to zaburzenie.

Lęk społeczny, choć może być trudny do przezwyciężenia, nie jest nie do pokonania. Psychoterapia psychodynamiczna oferuje głębokie zrozumienie przyczyn lęku społecznego, które mogą tkwić w nieświadomych konfliktach i wczesnych doświadczeniach. Poprzez pracę nad wewnętrznymi przekonaniami, mechanizmami obronnymi oraz relacjami interpersonalnymi, pacjenci mogą osiągnąć znaczną poprawę w radzeniu sobie z lękiem społecznym. Zrozumienie i integracja tych aspektów w terapii mogą prowadzić do głębokiej i trwałej zmiany w sposobie, w jaki jednostka postrzega siebie i swoje relacje z innymi.

Psychodynamiczne podejście do leczenia lęku społecznego nie tylko umożliwia zrozumienie głęboko zakorzenionych przyczyn tego zaburzenia, ale także oferuje skuteczne narzędzia do poprawy jakości życia poprzez pracę nad wewnętrznymi konfliktami i rozwijanie pozytywnych wzorców interakcji społecznych. Terapia ta, choć może wymagać czasu, przynosi długoterminowe korzyści, które mogą znacząco poprawić życie osób zmagających się z lękiem społecznym.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna lęku społecznego

W ujęciu poznawczo-behawioralnym (CBT), lęk społeczny jest rozumiany jako wynik negatywnych wzorców myślenia i nieadaptacyjnych zachowań, które można skutecznie zmieniać poprzez terapię. Przyjrzyjmy się, jak CBT interpretuje lęk społeczny i jakie techniki są stosowane w leczeniu tego zaburzenia.

W ujęciu poznawczo-behawioralnym, lęk społeczny często wynika z negatywnych wzorców myślenia. Osoby z lękiem społecznym mogą mieć przekonania, takie jak: „Będę oceniany negatywnie”, „Zawiodę innych” czy „Jestem niewystarczająco dobry”. Takie myśli prowadzą do silnego lęku przed sytuacjami społecznymi i mogą sprawić, że osoba unika kontaktów społecznych.

Lęk społeczny często koncentruje się na obawie przed oceną i krytyką ze strony innych. W wyniku takich obaw, osoby mogą nadmiernie martwić się o swoje zachowanie, wygląd czy sposób mówienia. To z kolei prowadzi do wzrostu lęku i unikania sytuacji, które mogłyby wywołać te obawy.
Unikanie sytuacji, które mogą wywołać lęk społeczny, jest powszechną strategią obronną, jednakże tylko nasila problem. Osoby z lękiem społecznym mogą unikać spotkań towarzyskich, wystąpień publicznych czy nawet codziennych interakcji, co tylko pogłębia ich lęk i prowadzi do izolacji społecznej.

Terapia poznawcza w ramach CBT koncentruje się na identyfikacji i zmianie negatywnych myśli i przekonań. Pacjent uczy się, jak rozpoznawać automatyczne myśli, które wywołują lęk, i zastępować je bardziej realistycznymi i pozytywnymi myślami.

Trening umiejętności społecznych w ramach CBT jest techniką, która pomaga pacjentom rozwijać i doskonalić umiejętności potrzebne do efektywnej komunikacji i interakcji z innymi. Może obejmować naukę asertywności, technik rozwiązywania konfliktów oraz umiejętności nawiązywania kontaktów.

Ekspozycja to technika, w której pacjent stopniowo naraża się na sytuacje, które wywołują lęk, aby zredukować swoją reakcję lękową poprzez doświadczenie i ocenę rzeczywistego ryzyka. Ekspozycja może być realizowana w formie stopniowego narażania się na coraz bardziej stresujące sytuacje społeczne. Osoba z lękiem przed publicznymi wystąpieniami może zacząć od krótkich, nieformalnych prezentacji przed małą grupą przyjaciół, a następnie stopniowo przechodzić do większych grup lub bardziej formalnych sytuacji.

W terapii poznawczo-behawioralnej ważnym elementem jest również praca nad wartościami i przekonaniami, które mogą wpływać na lęk społeczny. Pacjent uczy się, jak wartości takie jak akceptacja społeczna i sukces wpływają na jego lęki oraz jak można zbudować zdrowsze przekonania na temat siebie i swoich umiejętności.

Na przykład terapeuta może pomóc pacjentowi zrozumieć, jak przekonania o konieczności bycia perfekcyjnym wpływają na jego lęk i jak można zaakceptować bardziej realistyczne i zdrowe podejście do siebie i swoich osiągnięć.

W Centrum Terapii Psyche na warszawskiej Woli znajdziesz życzliwych i doświadczonych psychoterapeutów pracujących zarówno w nurcie psychodynamicznym jak i w podejściu poznawczo-behawioralnym.
Zapraszamy Cię na konsultację! Zrób pierwszy krok, aby odzyskać dobrostan psychiczny!

autor: Marta Laskowska-Nowara
psycholożka, psychoterapeutka psychodynamiczna, członek Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej